przez Zespół jelita drażliwego jest chorobą czynnościową. Pojęcie „czynnościową” oznacza, że dokuczliwe objawy nie są związane z uszkodzeniem przewodu pokarmowego. Pacjentowi często trudno jest zrozumieć, dlaczego boli go brzuch, skoro jest on formalnie zdrowy. Łatwiej zrozumie się, że skurcz łydki powoduje silny ból, mimo że po jego ustąpieniu łydka jest nadal zdrowa. Podczas badania brzucha osoby cierpiącej na Zespół jelita drażliwego lekarz nie znajduje nieprawidłowości. Pierwszym i najważniejszym krokiem jest ustalenie rozpoznania zespołu jelita nadwrażliwego. Niedokrwistość, krwawienie, chudnięcie i gorączka nie mogą być przypisane chorobie czynnościowej i są zazwyczaj wyrazem chorób organicznych. O takich objawach należy niezwłocznie powiadomić lekarza. Zazwyczaj w zmiennym nasileniu ciągną się one latami. Niekiedy jednak niespodziewanie ustępują na wiele miesięcy, rzadziej znikają, aby nigdy nie nawrócić.
Grupę zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego określanych mianem Zespołu Jelita Drażliwego można spotkać również i pod innymi nazwami. Często mówiąc o IBS używa się zamiennie określeń takich jak: zespół jelita nadpobudliwego, zespół jelita nadwrażliwego, zespół spastycznego jelita, okrężnica spastyczna. Często używany jest również skrót ZJD (od Zespołu Jelita Drażliwego).
Co jest powodem wystąpienia Zespołu jelita drażliwego?
Przyczyny tej częstej choroby są nieznane, a zróżnicowanie poglądów dotyczących tego zagadnienia jest bardzo duże. Na jednym krańcu panuje przekonanie, że jest to choroba pierwotnie psychiatryczna, na drugim, że jest to jednak organiczne uwarunkowane zaburzenie funkcji przewodu pokarmowego. Jest wielce prawdopodobne, że Zespół Jelita Wrażliwego jest chorobą wywoływaną różnymi przyczynami i że nigdy nie poznamy jednego, najważniejszego czynnika sprawczego. Wśród różnych koncepcji brane są pod uwagę: uwarunkowanie psychologiczne, dietetyczne, bakteryjne zapalenie jelit.
Większość publikacji dowodzi, że pacjenci z Zespołem Jelita Wrażliwego częściej wykazują objawy dysfunkcji psychologicznych niż inni chorzy lub zdrowi ludzie, i że u połowy z nich można postawić rozpoznanie psychiatryczne, najczęściej depresji. Wyniki takich badań upowszechniają opinię, że Zespół Jelita Wrażliwego ma podłoże psychofizjologiczne, które ma główny udział w rozwoju zaburzeń funkcji jelit. Wniosek taki jest jednak niepewny w związku z preselekcją chorych poddawanych ocenie. Ci pacjenci, którzy przychodzą po poradę lekarską, albo mają rzeczywiście ciężkie objawy, albo są w gorszym stanie psychicznym. Tymczasem badania psychologiczne osób z objawami Zespołu Jelita Drażliwego, które nie zasięgają porady lekarskiej, nie wykazują różnic w sferze psychologicznej w stosunku do osób zdrowych. Stanowi to przesłankę dla stwierdzenia, że zaburzenia psychologiczne nie są odpowiedzialne za powstawanie Zespół Jelita Wrażliwego, a jedynie decydują o potrzebie kontaktu z lekarzem.
Jak rozpoznajemy IBS i jakie są jego objawy?
IBS może się objawiać przewlekłą biegunką (postać biegunkowa IBS) lub zaparciem (postać zaparciowa IBS). Często biegunka i zaparcia występują naprzemiennie. Zespół Jelita Wrażliwego może się również objawiać uczuciem niepełnego wypróżnienia po defekacji. Bóle i skurcze brzucha należą do najczęstszych objawów i wielu pacjentów odczuwa znaczne ustąpienie bólu czy dyskomfortu po wypróżnieniu lub odejściu gazów.
Pacjenci z Zespołem Jelita Nadwrażliwego mogą mieć również nudności. Należy pamiętać, że niedokrwistość, krwawienie, utrata masy ciała i gorączka nie należą do objawów Zespołu Jelita Drażliwego, i jeśli wystąpią, trzeba się skontaktować z lekarzem.
Czy Zespół Jelita Drażliwego jest „poważną” chorobą?
Z wieloletnich obserwacji dużych grup pacjentów chorujących na Zespół Jelita Drażliwego wynika, że nie są oni bardziej podatni na wystąpienie zapalenia czy raka jelita grubego i nie potrzebują większej ilości badań kontrolnych, aniżeli osoby całkowicie zdrowe.
Niekiedy w odniesieniu do Zespołu Jelita Drażliwego używa się terminu „colitis„, co jest nieporozumieniem. Colitis jest terminem medycznym, który oznacza zapalenie jelita grubego. Tymczasem czynnościowej chorobie jelit nie towarzyszy zapalenie. Jednak intensywność objawów bywa różna u różnych chorych. Niekiedy silne dolegliwości znacznie pogarszają jakość życia, ograniczają możliwość sprawnego działania, szeroko rozumianą aktywność życiową, upośledzają funkcjonowanie w społeczeństwie i rodzinie. Mimo to Zespół Jelita Drażliwego jest chorobą łagodną.
Jak leczyć Zespół Jelita Drażliwego?
Indywidualną ocenę stresu i diety należy potraktować jako działanie pierwszoplanowe w Zespole Jelita Drażliwego. Do źródeł stresu można zaliczyć przepracowanie, złe nawyki dotyczące snu, nadmierne używanie kawy, alkoholu i tytoniu. Prawidłowy odpoczynek i ćwiczenia mogą pomóc w zredukowaniu poziomu stresu i prawidłowo wpłynąć na przebieg Zespół Jelita Wrażliwego. Wielu ludziom pomaga stosowanie diety bogatoresztkowej. Jednak dieta nadmiernie wzbogacona w błonnik może być przyczyną biegunki, szczególnie u tych chorych, u których w obrazie Zespołu Jelita Drażliwego dominuje właśnie biegunka.
Należy wystrzegać się leków przeczyszczających. Jeśli zawiodą te środki, należy udać się po poradę lekarską. W leczeniu można posłużyć się wieloma lekami. W specyficznych grupach chorych z Zespołem Jelita Drażliwego mogą być pomocne leki rozkurczowe, przeciwdepresyjne i przeciwlękowe. U poszczególnych osób skuteczność tych leków wyraźnie się różni, schemat terapeutyczny zatem musi być ustalony indywidualnie przez pacjenta i lekarza. Pacjenci, u których po zmianie stylu życia i prawidłowym stosowaniu leków nie uzyskano poprawy, powinni być skonsultowani przez lekarza specjalizującego się w schorzeniach zależnych od stresu i czynności ruchowej przewodu pokarmowego.
Zrozumienie, że Zespół Jelita Drażliwego jest złożonym schorzeniem, dotyczącym motoryki, psychiki i uwarunkowanym stresem jest dla pacjenta kluczem do uwolnienia się od objawów tej choroby. Ludzie z rozpoznanym Zespołem Jelita Drażliwego mogą osiągnąć znaczną poprawę dzięki silnej, partnerskiej współpracy pomiędzy uświadomionym pacjentem i świadomym, współczującym lekarzem.
Dieta w Zespole Jelita Drażliwego
Niektórzy pacjenci nie mają wątpliwości, że pokarmy są przyczyną ich choroby. Prowadzi to do stosowania nieracjonalnych diet, niewygody, grozi upośledzeniem stanu odżywiania. Niewątpliwie wśród pacjentów, głównie z postacią biegunkową i bólo-wzdęciową Zespołu Jelita Drażliwego, istnieje podgrupa, w której modyfikacje dietetyczne przynoszą poprawę. Cześć z nich może być uczulona na niektóre pokarmy, u innych objawy nasilane są w mechanizmie pseudoalegrii.
Do pokarmów najczęściej nasilających objawy Zespołu Jelita Drażliwego należą: pszenica, kukurydza, ziemniaki, cebula, czekolada, produkty mleczne, jajka, orzechy i ryby. Większość z nich zawiera znaczące ilości niekompletnie wchłanianych węglowodanów: skrobię, oligosacharydy, sorbitol, laktozę.
Glutaminian sodu, który jest substancją często dodawaną do pożywienia, może również powodować nasilenie objawów Zespołu Jelita Drażliwego. Generalnie, praktycznie każdy dodatek do pożywienia może u konkretnego pacjenta powodować nasilenie objawów Zespołu Jelita Drażliwego. W takich wypadkach objawy są powtarzalne – można je wywołać za każdym razem, gdy pacjent spożywa produkt. Prowadzenie dziennika co najmniej przez tydzień jest pomocne do zidentyfikowania pokarmów, które wywołują objawy chorobowe.
Około 17% ludzi nie jest zdolnych do trawienia mleka i produktów mlecznych. Również pewne sztuczne substancje słodzące, takie jak sorbitol, nie podlegają trawieniu i mogą być powodem wzdęcia, dyskomfortu i biegunki, jeśli są spożywane w dużych ilościach. Wiele uwagi w leczeniu Zespołu Jelita Drażliwego poświęca się diecie bogatobłonnikowej. Powinna ona dostarczać celulozy, hemicelulozy, pektyn i innych polimerów węglowodorowych tzw. nieskrobiowych. Przeciętna europejska dieta dostarcza 12-18 g błonnika dziennie. Jego wartościowszym źródłem jest pszenica, otręby pszenne, warzywa i owoce. Warto zwrócić uwagę, że gotowanie nie zmienia wartości leczniczych błonnika i że warzywa takie jak kapusta, marchew, ziemniaki zawierają bardzo małe ilości błonnika nieskrobiowego.
W leczeniu zaparcia czynnościowego pożądane jest zwiększenie spożycia błonnika do 24-25 g na dobę. Taka ilość węglowodanów nieskrobiowych zawarta jest w 0,5 – 0,75 kg owoców i warzyw lub 3 łyżkach otrąb pszennych i 1/4 kg owoców i warzyw.
Wzbogacenie diety w potrawy resztkowe powinno następować stopniowo, co zmniejsza możliwość występowania objawów ubocznych, takich jak wzdęcia, wzmożone oddawanie gazów, bóle brzucha. W czasie przewlekłego leczenia otrębami pszennymi należy okresowo kontrolować poziom żelaza, cynku, magnezu i fosforu w surowicy. Fityniany otrąb mogą upośledzać wchłanianie tych pierwiastków. Dieta bogata we włókna roślinne, zwiększenie objętości wypijanych niegazowanych płynów do 2,5-3 litrów na dobę, systematyczny trening defekacyjny, ruch, unormowany tryb życia, są ważnymi nierzadko skutecznymi metodami leczenia zaparcia czynnościowego.
)